Արթուր Համբարձումյան

Վանի Թագավորությունը իշխել է մ. թ. ա. 9-5րդ. դարերում։ Տարբեր արձանագրություններում Վանի Թագավորությունը ունի տարբեր անվանումներ, որոնք են «Բիայնիլի», «Նաիրի», «Ուրարտու», «Արարատյան թագավորություն»։Վանի մայրաքաղաքն է եղել Տուշպան, Տոսպը, կրոնը Հեթանոսությունը, լեզուն Ասորերենը։ Վանի Թագավորության թագավորներն են Արամեն մ․թ․ա 860-840թ., Լուտիպրին մ.թ.ա. 844-834թթ., Սարդուրի Ա-ն մ.թ.ա. 830ական թվականներ, որին հաջորդում է Իշպուինիին, որը իր որդի Մենուայի հետ հզորացնում է երկիրը։ Երկիրը էլ ավելի է հզորացնում Մենուայի որդին Արգիշտի Ա-ն մ.թ.ա. 786-764թ. ։ Արգիշտի Ա-ի օրոք Վանի թագավորությունը իր ամենահզոր ժամանակն է ապրում։ Արգիշտի Ա-ին հաջորդում է նրա որդին Սարդուրի Բ-ն, որը նույնպես երկիրը անառիկ է պահում թշնամիների համար և դրա հետ մեկ տեղ ընդլայնում է երկրի սահմանները։ Սարդուրի Բ-ից հետո երկիրը անկում է ապրում և նրան հաջորդում են Ռուսա Ա-ն, Արգիշտի Բ-ն, Ռուսա Բ-ն, Սարդուրի Գ-ն, Սարդուրի Դ-ն, Էրիմենան, Ռուսա Գ-ն և Ռուսա Դ-ն։ Թագավորությունը վերջնականապես անկում է ապրում մ․թ․ա 590 թվականին։

Քսենոփոնը պատմիչ էր, որը զորավարների հետ անցնում էր երկրներով և իր պատմական արձանագրություններն էր կազմում տարբեր ժողովուրդների մադին և ոչ միայն։ Օրերից մի օր Քսենոփոնի ճանապարհը անցնում էր հայաստանով և նա հարկադրված պետք է մի քանի օր անցկացներ հայաստանում։ Քսենոփոնը այդ հնարավորությունը բաց չի թողնում և նկարագրում է հայ ժողովրդի առօրյա կյանքը։ Նա իր արձանագրություններում Հայերի մասին նշում է, որ Հայերը շատ աշխատասեր, ստեղծագործող և հյուրասեր ժողովուրդ են։ Հայաստանում նա առաջին անգամ փորձել է գարեջուրը և նկարագրել է որպեզ գարուց պատրաստված գինի, որի վրա լողում էին գարու հատիկները և այդ ամենը լցված էր կավանոթի մեջ։ Քսենոփոնը Հայաստանում եղած ժամանակ նկարագրել է նաև Հայերի տների կառուցվածքը օրվա ապրուստը հայթայթող հասարակ ժողովրդի մասին։

1) Ինչո՞վ էր պայմանավորված անցումը նէպին։ Ի՞նչ միջոցառումներ ձեռնակվեցին նէպին անցման շրջանակներում։ Գյուղատնտեսության ոլորտում ի՞նչ միջոցներ ձեռնարկվեցին։ ի՞նչ հետևանքներ դրանք ունեցան։ Համեմատե՛ք ռազմական կոմունիզմը և նէպը։

Ռազմակոմունիզմի անցումը տասնյակ հազարավոր մարդկանց մոտ առաջացրեց բացասական կարծիք և սկսվեցին բողոքներ, դրանից հետո իշխանությունները որոշում կայացրեցին ընդունել մի ծրագիր, որը կոչվում է նէպ (новая экономическая политика)։ Նէպ-ը սկզբնական շրջանում իրենից ներկայացնում էր տնտեսական լուրջ փոփոխություններ, մասնավորապես ազատ առևտրի վերականգնումը և վարձու աշխատանքի կիրառումը։ իշխանությունները այդպես էլ արեցին, սակայն խոշոր արդյունաբերությունը, ֆինանսները, և արտաքին առևտրի մենաշնորհը կառավարվում էր պետությունը։ Նէպին անցնելիս առաջին հերթին փոփոխություններ կատարվեցին գյուղատնտեսության ոլորտում։ Վերացվեց պարենմասնատրումը և արգելվեց հացահատիկի ու այլ մթերքների բռնագանձումը, Այնուհետև որոշվեց պարենհարկի մասին օրենքը։ Ամեն տարի մինչև գյուղացու ցանք կատարելը, որոշվում էր պետությանը տրվող հարկի չափաաբաժինը և ցանքից հետո այդ որոշումը ենթակա չեր փոփոխման և գյուղացին միայն այդ չափաբաժինը ստանալուց հետո կարող էր ստացված ավելցուկը օգտագործել իր համար։ Հարկի այդ տեսակը երեք անգամ ավելի արդյունավետ էր քան պարենմասնատրման եղանակը։ Հայաստանում բոլոր տեսակի գյուղատնտեսական ապրանքները ենթակա էին պարենհարկի որոշմանը։ 1923թ. շրջանառության մեջ մտավ գյուղմիասհարկը, որը հնարավորություն էր ընձեռում գյուղացուն պարենհարկը վճարել ցանկացած ապրանքով։ Հետագայում ընձեռվեց հնարավորություն պարենհարկը վճարել նաև դրամով։ Արդեն 1924թ. սկզբից պետությունը հրաժարվեց բնամթերային հարկաձևից։ Նէպի կիրառումից հետո 1929թ. քիչ հողային ռեսուրսների պատճառով 40 հազար գյուղացիներ մնում էին հողազուրկ։ Ռազմակոմունիզմից նէպին անցնելուց հետո Հայաստանի տնտեսական վիճակը գրանցեց մեծ աճ, որը համեմատելի էր 1913թ. Հայաստանի տնտեսական վիճակի հետ, ինչը թույլ է տալիս ենթադրել, որ նէպի քաղաքականությունը ավելի արդյունավետ էր, քան ռազմակոմունիզմինը։